Manipulacje terapeutyczne kręgosłupa i stawów są prawdopodobnie tak stare jak cała kultura. Znaleźć można dowody takich praktyk w starożytnych Indiach, Chinach, Grecji, Mezopotamii, Egipcie, Ameryce poludniowej oraz w europejskim medycynie Ludowej. Pierwszy opis leczenia deformacji kręgosłupa pochodzi z starożytnych Indii między rokiem 3500 a 1800 p.n.e. Indyjski bóg Krishna uleczył calkowicie garb jednej ze swoich wyznawczyń, stosując wyciąg osiowy kręgosłupa. Również w Chinach pierwsze opisy leczenia manualnego sięgają 2000 p.n.e.
Prawdopodobnie pierwszym opisem bólu pleców i rwy kulszowej oraz leczenia zachowawczego szyi jest starożytny tekst tzw. Edwin Smith Surgical Papyrus, napisany prawdopodobnie ok. 1550 roku p.n.e. w Egipcie.
Kolejną odsłoną terapii manualnej była szkoła Hipokratesa z Kos 460-370 p.n.e. Hipokrates nauczał leczenia bólu biodra za pomocą gorących okładów, ćwiczeń leczniczych, i manualnego leczenia kręgosłupa poprzez trakcje oraz wyciągi trakcyjne z dźwignią do nastawiania poszczególnych chorych kręgów. W swoim dziele On Setting Joinst by Leverage (O nastawianiu stawów z wykorzystaniem dźwigni) Hipokrates opisał techniki manipulacji zwichniętego stawu ramiennego u zapaśnika.
Na tej wiedzy i umiejętnościach manualnych przez wieki bazowały różne grupy zajmujące się leczeniem: kapłani, filozofowie, lekarze, znachorzy, uzdrowiciele, zakonnicy, kręgarze, żołnierze, nastawiaczy kości. W okresie późnego średniowiecza na rozwój medycyny Europie przyczyniły się klęski głodu, zaraza, wojny i krucjaty krzyżowe. W wyniku czego wzrosło zapotrzebowanie na personel medyczny który potrafi zszyć ranę, założyć opatrunek czy nastawić kości. Największy wpływ na rozwój medycyny miały dwory królewskie i zakonnicy: joannici, templariusze, bonifratrzy, cystersi, augustianie. Tam również praktykowali i rozwijali techniki manipulacyjne Hipokratesa.
Kolejnym świetnym okresem dla rozwoju terapii manualnej był wiek XIX.
Wielką postacią dla terapii manualnej był poeta i mistrz szermierki Per Henrik Ling 15.XI.1776-3.V.1839r. – ,,ojciec szwedzkiej gimnastyki leczniczej i fizjoterapii manualnej”. W 1813r. Per Ling założył Królewski Centralny Instytut Gimnastyki (Royal Central Institute of Gymnastics ,,RCIG,,) który jest pierwszą szkołą fizjoterapii na świecie.
Pierwszymi fizjoterapeutami byli mężczyźni, często oficerzy pochodzący ze szwedzkiej szlachty i klasy wyższej, którzy byli uczeni stacjonarnie w RCIG w Sztokholmie, w Szwecji. Kobiety nie miały prawa do tego zawodu aż do1864r. Ling jest odpowiedzialny za profesjonalną, wysocy kompetentną tożsamość fizjoterapeuty, a szkoła, którą założył stała się sławna na całym świecie i jako takim centrum męskiej manualnej fizjoterapii w XIX do XX w. Ze względu na to, wielu zagranicznych lekarzy i laików oficerów zostało ściągniętych do Sztokholmu i tam stali się pasjonatami fizjoterapii Linga.
Per Henrik Ling jako pierwszy użył nazwę „fizjoterapii” wywodzącej się od greckiego słowa physis („natura”, „przyroda”) żeby podkreślić zastosowanie metod przyrodniczych, mechanicznych i manualnych wykonywanych ręką terapeuty w leczeniu ludzkiego ciała.
Połączył w swojej szkole zajęcia teoretyczne z praktycznymi z anatomii, fizjologii, leczenia chorób przewlekłych i wewnętrznych, patologii włącznie z sekcjami zwłok oraz kinezjologii, która była osobnym przedmiotem w jego szkole. Według Linga:
,,anatomia […] była (jest) najdroższym (największym) źródłem wiedzy dla fizjoterapeuty, która potrzebowała połączenia z nierozłączalnym małżonkiem anatomii: fizjologią.”
Nauczał o ruchach biernych, czynnych, z oporem manualnym oraz o pracy ekscentrycznej i koncentrycznej mięśni. Ruchy bierne podzielił na różne rodzaje: siekania, nacisku, wibracji, rozciągania, wstrząsu, trakcji i szczypania. Manipulacje wykonywane przez fizjoterapeutów na stawach pacjenta też zaliczał do ruchów biernych.
Pomimo kontrowersji jakie w ówczesnym środowisku medycznym spowodował nowy sposób leczenia i fakt, że szkoła nie była medyczną nie przeszkodziły w tym, żeby 1831r. Ling i Branting zostali wybrani członkami stowarzyszenia Swedish General Medical Association, a w roku 1935 Ling został członkiem Szwedzkiej Akademii Nauk i tego samego roku otrzymał tytuł Profesora Fizjoterapii (Prof. Sjukgymnastik) z rąk króla Szwecji Karola XIV Jana. Następnym fizjoterapeutą, który otrzymał tytuł Profesora Fizjoterapii nie będąc lekarzem był Lars Gabriel Branting który po śmierci Linga, został dyrektorem instytutu RCIG.
Kolejnym fizjoterapeutom który został Profesorem fizjoterapii manualnej jest porucznik Axel Siegfried Ulrich (1826-1886) absolwent RCIG. Szwedzki rząd uhonorował go tytułem profesora w 1872r.
Dzisiaj fizjoterapeuta w Szwecji ma również tą samą nazwę – Sjukgymnastik.
Rozwój terapii manualnej w XIX w. był możliwy dzięki powstałym w tym okresie prywatnym zakładom Fizjoterapii prowadzonym przez fizjoterapeutów Linga w całej Europie. Do leczenia bólów kręgosłupa i stawów oraz wad postawy u dzieci i młodzieży używali oni gimnastyki leczniczej, nastawiania kości i leczniczych ucisków. Również w Stanach Zjednoczonych w połowie XIX wieku została wprowadzona fizjoterapia przez dwóch braci nowojorskich lekarzy George’a i Charlesa Taylora, którzy leczyli swoich pacjentów w oparciu o techniki Linga opracowane w Szwecji. Większa część życzeń Linga związanych fizjoterapią manualną zostało spełnionych pośmiertnie w Szwecji. W 1864r. stwierdzono, że jednym z głównych celi RCIG jest uczyć lekarzy badania i leczenia w ten sam mechaniczny sposób co fizjoterapeutów, aby stali się
,,dyrektorami gimnastyki leczniczej”.
Tak byli nazywani fizjoterapeuci prowadzący leczenie kliniczne pacjentów w zakładach fizjoterapii. Pierwsze szkoły fizjoterapii po za Europą powstały:
• w 1913 r. The School of Physiotherapy na University of Otago (Nowa Zelandia),
• w 1914 r. Reed College in Portland (USA)
Kolejnym wybitnym absolwentem RCIG jest fizjoterapeuta major Thure Brandt (1817-1891). Jest jednym z twórcom terapii wisceralnej i uroginekologicznej. Jego polem zainteresowań były rozpoznania ginekologiczne takie jak: wypadanie macicy, bezpłodność, stany zapalne oraz patologiczne ustawienia macicy. Brandt leczył poprzez włożenie jedne ręki do pochwy lub per rectum a drugą ręką lub używając asystenta jako przeciwciśnienia od zewnątrz wykonywał rożne techniki mobilizacji, skupiając się na macicy i otaczających ją tkankach wewnątrz miedniczych. Te oburęczne techniki Brandta wykonywane przez fizjoterapeutów w XIX w. były traktowane prawie jak odrębna dziedzina nauki.
Jonas Henrik Kellgren 1837-1916r. Ukończył RCIG w 1865r. Jest twórca Kellgrenizmu i mocno usystematyzował terapie manualną. Uważał manipulacje stawów i kręgosłupa za ważne czynniki leczenia chorób. Jest twórcom wielu nowych manipulacji kręgosłupa oraz manipulacji nerwów poprzez ucisk, tarcie i wibracje. Szczególnym obszarem jego zainteresowań były stawy szczytowo-potyliczne.
Kellgren odkrył połączenia pomiędzy zwojami współczulnymi i tylnymi gałęziami nerwów i twierdził, że uciskając 4-5 nerw grzbietowy klatki piersiowej po lewej stronie leczy serce, a uciskając 6-7 nerw po prawej leczy wątrobę.
Oprócz chorób przewlekłych również leczył stany ostre takie jak tyfus, kręcz karku, zapalenie płuc, gruźlica, zawroty głowy, szkarlatyna, odra, zapalenie ślepej kiszki i dur brzuszny. Wiele technik Kellgrena zostało opisanych przez jego młodszego brata Arvida Kellgrena (1856-1944) który również był fizjoterapeutą.
Edgar Ferdinand Cyriax Senior 1874-1955r. był dyplomowanym fizjoterapeutą, absolwentem RCIG i lekarzem. Swój doktorat (Uniwersytet Edynburg) oparł na tezie z metod Kellgrena zatytułowanych Elementy Terapii Manualnej Kellgrena (Londyn 1903r). W 1887r. Licencjonowani fizjoterapeuci otrzymali prawo od szwedzkiej Krajowej Rady Zdrowia i Dobrostanu i założyli w Szwecji pierwsze na świecie Stowarzyszenie Licencjonowanych Fizjoterapeutów.
W 1894r (1899) Założono pierwsze w Anglii, Stowarzyszenie Licencjonowanych Fizjoterapeutów (Chartered Society of Physiotherapy), a od 1906r. w Londynie w szpitalu św. Tomasza rozpoczęło się podyplomowe szkolenie z terapii manualnej prowadzone przez obecnego dyrektora szpitala dr. Jamesa Mennella.
W 1920 w Londynie pracowało ok.30 manualnych fizjoterapeutów RCIG. Podczas 1 wojny światowej ponad 40% pacjentów miało leczenie fizjoterapeutyczne systemem Kellgrena.
Kolejne postacie, które miały wielki wpływ na terapie manualną w XX w. to:
James Menel, Edgar Cyriax Senior, James Cyriax, Alan Stoddard, Oddvar Holten, Karel Levit, Vladimir Janda, Ola Grimsby, Olaf Evjenth, Brian Mulligan, Lasse Thue, Bob Sydenham, Stanley Paris, Fredy Kalterborn, Geoffrej Maintland, Gregory Grieve.
Czterech ostatnich panów doprowadziło do utworzenia Międzynarodowej Federacji Ortopedycznych Terapeutów Manualnych IFOMPT. Ta organizacja powstała w 1974 r. i połączyła terapeutów manualnych zajmujących się technikami manipulacji na całym świecie. W 1991r. Fredy Kalterborn zaprosił przedstawicieli ośmiu szkół terapii manualnej w USA na spotkanie, które odbyło się na uniwersytecie Oakland w stanie Michigan celem podniesienia standardów edukacyjnych w terapii manualnej które umożliwiłyby Stanom Zjednoczonym przyłączenie się do IFOMPT. Osoby kierujące tą organizacją stworzyły dosyć rygorystyczny program specjalizacji dla fizjoterapeutów w zakresie terapii manualnej. Celem IFOMPT jest jednolity podyplomowy program szkolenia Fizjoterapeutów podzielony na 2 części i składający się z ok. 1000 godzin i trwający ok. 5 lat, dzięki któremu można dobrze wykształcić oraz zweryfikować posiadane przez terapeutów umiejętności manualne.
Ortopedyczna Terapia Manualna jest więc wąską specjalizacją w obrębie Fizjoterapii ukierunkowaną na ręczne badanie i leczenie pacjentów z tzw. dysfunkcjami manualnymi narządu ruchu, a więc z bólem, zawrotami głowy, przykurczem i niestabilnością w obrębie stawów kończyn górnych, dolnych, stawów skroniowo-żuchwowych oraz w obrębie poszczególnych odcinków kręgosłupa.
O ile pierwotnie to znane osobowości odgrywały główną rolę w tworzeniu i rozwijaniu metod terapii manualnej w Fizjoterapii o tyle obecnie podstawą rozwoju tej dziedziny są przede wszystkim wyniki aktualnych i wiarygodny publikacji opracowanych na podstawie rzetelnie prowadzonych badań naukowych. Istnieje wiele dowodów naukowych, które potwierdzają skuteczność stosowania ortopedycznej terapii manualnej i wskazują kierunki rozwoju technik manipulacji wykorzystywanych w praktyce zarówno przez fizjoterapeutów jak i lekarzy zajmujących się terapia manualną.
Andrzej Łahoda Msc PT, OMT, OMI